Ondernemers in de industrie zijn op basis van hun ervaringen in de eerste 5 maanden in 2022 positief gestemd ten aanzien van hun investeringsplannen voor dit jaar. Gemiddeld gaat het om een stijging in de investering in vaste activa van bijna 20%. De metaalsector is echter veel minder optimistisch gestemd over de investeringen die ze dit jaar verwachten. Op basis van de eerste 5 maanden van dit jaar komt de verwachte groei uit op slechts 2%. Waarschijnlijk is deze bescheiden groei te wijten aan de huidige situatie op de arbeidsmarkt en speelt ook het grote tekort aan materieel een belangrijke rol. Ondernemers in de metaalindustrie lopen al lang tegen de grenzen van hun productiecapaciteit aan en zijn daardoor realistischer in hun verwachtingen.
Het is voor veel ondernemers iets wat ze dagelijks aan den lijve ondervinden: schaarste aan materieel met alle gevolgen van dien. Zo zijn de prijzen van bijna alle grondstoffen ‘door het dak gegaan’ en kunnen orders niet aangenomen worden. Deze ontwikkeling wordt duidelijk in het COEN (conjunctuurenquête) onderzoek dat MKB-Nederland en VNO-NCW in samenwerking met het CBS heeft uitgevoerd. Uit dit onderzoek blijkt dat de vooral de producenten in de industrie en bouwnijverheid hier last van hebben. 34% van de producenten in de industrie en 23% van de ondernemingen in de bouwnijverheid geven aan dat deze situatie hun productieprocessen ernstig verstoren.
De hoge olieprijzen zijn de belangrijkste oorzaak van de gestegen omzet in de industrie in het eerste kwartaal van 2022. Ten opzichte van de omzet in het eerste kwartaal in 2021 is er een stijging van 25,4%. Deze sterke stijging is voor een groot deel toe te schrijven aan de direct aan olie gerelateerde industrie (47,9%), maar ook andere sectoren vertonen een substantiële omzetstijging. Zo laat de metaalsector een stijging van 29,7% zien. De waarde van de omzetstijging is moeilijk in te schatten. De vraag is in hoeverre de sterk gestegen kosten voor energie en grondstoffen goed doorbelast kunnen worden waardoor bedrijven een gezond rendement kunnen maken.
Nederland staat voor grote uitdagingen bij het realiseren van klimaatdoelstellingen. Om de doelstellingen te realiseren is er een grote behoefte aan technische vakmensen die zorgdragen voor de aanleg van zonneparken, het bouwen van windmolens en het ombouwen van allerlei machines zodat deze op een milieuvriendelijker wijze functioneren. Het grote tekort aan vakmensen bedreigt echter het realiseren van de doelstellingen en heeft er nu zelfs toe geleid dat Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, de optie om gebruik te maken van arbeidsmigranten als (deel)oplossing voor de korte termijn heeft voorgesteld. Dit voorstel is des te opmerkelijker omdat dezelfde Doekle Terpstra nog niet zo heel lang geleden de inzet van arbeidsmigranten geen oplossing vond vanwege de grote misstanden die gemeld werden rondom de inzet van arbeidsmigranten.
Nederland heeft te maken met grote uitdagingen met betrekking tot transities op het gebied van energie, digitalisering en woningbouw. Het kabinet heeft hiervoor grote plannen, maar deze dreigen te gaan mislukken door dalende aanwas in het technisch onderwijs. Uit De Monitor Techniekpact wordt duidelijk dat de dalende trend onder jongeren om te kiezen voor een schoolopleiding in het voortgezet onderwijs met een technisch profiel nog steeds doorzet. Deze ontwikkeling is een serieuze bedreiging voor de diverse transities aangezien 80% van de banen nodig zijn om de doelen te realiseren een technisch profiel vereisen. De oorzaak van de terugloop is voor een deel te verklaren door de totale afname van leerlingen maar ook door een (verdere) verschuiving naar niet-technische profielen.
Zoals bekend is staalproductie één van de grootste CO2 vervuilende processen in de industrie. Maar liefst 25% van de totale CO2 uitstoot in Europa wordt veroorzaakt bij de productie van staal. In een poging hier verandering in aan te brengen wordt er op dit moment in Zweden een staalfabriek gebouwd die vanaf 2025 groen staal gaat produceren. Bij dit proces ligt de CO2 uitstoot maar liefst 95% lager dan bij de traditionele productie van staal. Dat de behoeft aan groen staal groot is, blijkt wel uit het feit dat nu al 1,5 miljoen ton groen staal verkocht is terwijl de fabriek nog in aanbouw is. Bekende bedrijven als BMW, Mercedes-Benz, Scania en de BE Group hebben inmiddels leveringsovereenkomsten met de producent gesloten om aan hun milieudoelstellingen in de nabije toekomst te kunnen voldoen.
De afzetprijzen van de Nederlandse industrie zijn in de maand maart 2022 vergeleken met de afzetprijzen van een jaar eerder gestegen met een recordpercentage: 25,9%. Nog nooit sinds de registratie zijn de afzetprijzen zo sterk gestegen. Wanneer we de prijsstijging van maart vergelijken met de maand februari dan is er sprake van een toename met 5,3 %.
De oorzaak van de stijging zit in de sterk gestegen energieprijzen, maar voor een deel ook in de situatie in de Oekraïne. Hoewel het interessant lijkt dat de afzetprijzen sterk zijn gestegen, is het echter de vraag of hiermee de sterk toegenomen kosten voor de industrie voldoende worden afgedekt. Zeker voor producten waar prijsafspraken voor zijn gemaakt die langer geleden zijn vastgelegd, is het maar de vraag of het resultaat positief uitvalt.
Lees verder
In een recent gepubliceerd rapport van Techniekpact blijkt dat het overgrote deel van de vrouwen met een technische opleiding uiteindelijk niet in de techniek aan het werk is. Zo’n 78% heeft na een technische opleiding niet gekozen voor een baan in de techniek of is later uitgestroomd. Met de wetenschap dat er in veel branches in de techniek een groot tekort is aan geschoold personeel is het van groot belang om dit potentieel aan vakmensen voor de techniek te behouden. Wetenschappelijk onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat er verschillende redenen voor zijn dat vrouwen niet in de techniek terechtkomen, genderbias is er daar één van. Vrouwen moeten zich ten opzichte van hun mannelijke collega’s extra bewijzen om respect en erkenning te krijgen. Er is een algemeen beeld dat vrouwen minder competent zijn omdat ze niet aan de stereotype standaard voldoen. Ook worden ze in hun gedrag anders beoordeeld dan mannen. Dit uit zich in onder andere in verwijten dat ze te ‘agressief communiceren’ en aan de andere kant weer als ‘te zacht’ worden beoordeeld.
Na een afname in de afgelopen 4 maanden is het producentenvertrouwen in de industrie in april weer toegenomen. Was het vertrouwen in maart nog 8,7, in april kwam het producentenvertrouwen uit op 10,8. Dit cijfer blijft nog altijd ver boven het langjarige gemiddelde van 0,9. Belangrijke impuls voor het toegenomen vertrouwen is het oordeel over de verwachte bedrijvigheid in de industrie. Wanneer we kijken naar de ontwikkeling van het producentenvertrouwen in de verschillende branches valt op dat de toename bij de producenten in de metaal percentueel het sterkst gestegen is.
De bouwsector heeft een grote uitdaging om de doelstellingen uit het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050 te realiseren. De doelstellingen zijn zeer ambitieus en in 2030 moet al een besparing van 50% zijn gerealiseerd op het gebruik van ‘virgin’ materialen. Oftewel de benodigde materialen voor de bouw moeten vanaf dat moment voor de helft komen uit recycling en upcycling. Om het hergebruik te vergemakkelijken bestaat sinds 2017 het Madaster, het materialen kadaster. In dat Madaster kunnen bouwers de toegepaste materialen in hun nieuwbouw registreren. Hierdoor is van ieder pand bekend welke materialen er verwerkt zijn, aan welke specificaties de materialen voldoen en waar ze verwerkt zijn. Het is echter duidelijk dat van het overgrote deel van de panden in Nederland deze gegevens niet geregistreerd zijn. Het hoogwaardig hergebruik van sloopmaterialen is hierdoor nog erg lastig. Om de toepassing van sloopmateriaal in de toekomst echter goed en financieel aantrekkelijk te maken, is demontabel staalbouwen zeer interessant.
De prijzen voor alle metalen zijn de laatste maanden als een komeet door het dak gevlogen. De bekende oorzaken hiervan zijn de verstoringen in de aanvoerketen van metalen door de COVI-19 pandemie en meer recentelijk de oorlog in Oekraïne. Prijzen van staal, aluminium en nikkel hebben als gevolg hiervan recordhoogtes bereikt. Het zijn grondstoffen waarvan Rusland een belangrijke producent is. Op de achtergrond is echter een andere ontwikkeling die, ook al neemt de wereldwijde economische groei af, voor de komende jaren zorgt voor extra druk op de markt voor metalen: de energietransitie. De noodzaak om om te schakelen naar de productie en het gebruik van duurzame energie zorgt voor grote investeringen waar metalen een belangrijke rol spelen.
De belangenvereniging Verenigde Maakindustrie Oost (VMO) voor producenten in Oost-Nederland is erg ongerust over de nabije toekomst van haar leden. Het is het resultaat van een aantal negatieve ontwikkelingen die op korte termijn niet zijn om te buigen. Al langer hebben de ondernemers te maken met een groot tekort aan vakmensen. Dit tekort is een groot landelijk probleem dat door diverse brancheorganisaties is onderkend en waar door middel van wervingscampagnes een oplossing voor wordt gezocht. Een oplossing voor deze situatie is op korte termijn echter niet te verwachten. Het werven en opleiden van vaklieden vraagt daarvoor te veel tijd. Daarnaast zijn de effecten van de COVID-19 pandemie ook goed voelbaar voor de producenten.
Het CBS heeft berekend dat de export in de maand februari 2022 vergeleken met dezelfde periode in 2021 gestegen is met 2,8%. Daarmee viel de exportgroei ten opzichte van de maand januari terug met 0,5%. Een belangrijke rol bij de groei was daarbij weggelegd voor metaalproducten en transportmiddelen. De cijfers over de maand februari zijn voor de derde maand op rij lager dan de maand ervoor.
Nieuwe stakingsacties in de metaal zijn voorkomen nu Koninklijke Metaalunie ook akkoord is gegaan met de nieuwe cao voor het Metaalbewerkingsbedrijf. Vorige week gingen de werkgevers van andere metaalbonden al akkoord met het cao-voorstel en kreeg Koninklijke Metaalunie tot en met vrijdag 15 april de tijd om alsnog akkoord te gaan. Zou de bond niet akkoord gaan dan dreigde de stakingsestafette die gepauzeerd was, weer opgepakt worden. Met het ondertekenen van het akkoord is dit voorkomen en weten werkgevers en werknemers waar ze de komende twee jaar aan toe zijn als het gaat om de arbeidsvoorwaarden.
Het CBS heeft de cijfers gepubliceerd met betrekking tot de gemiddelde dagproductie in de industrie over de maand februari 2022. Uit de cijfers blijkt dat de productie nog altijd hoger is dan een jaar geleden (10,2%) en ook hoger dan de maand ervoor (7,4%). Hoewel deze cijfers tot tevredenheid en vertrouwen zouden moeten leiden, zijn de ondernemers in de industrie er niet gerust op dat het allemaal zo positief blijft in de nabije toekomst. In de maand februari was al duidelijk dat producenten niet meer vol vertrouwen naar de toekomst keken, de maand maart laat eenzelfde beeld zien. In deze cijfers was voor het eerst ook het effect van de oorlog in Oekraïne zichtbaar.
FNV Metaal, CNV Vakmensen en De Unie hebben een nieuwe cao afgesloten met werkgevers in de metaalbranche. Het verwachte einde aan de stakingsestafette in metaal is echter nog niet aan de orde. Een van de belangrijkste werkgeversorganisaties in de metaal, Koninklijke Metaalunie, heeft de nieuwe cao namelijk niet meeondertekend. De werkgeversvakbond heeft tot en met 15 april de tijd om alsnog het akkoord te ondertekenen, gebeurt dat niet dan zal bij de bedrijven die aangesloten zijn bij de Metaalunie de stakingsestafette weer opgepakt worden.
Het CBS heeft de cijfers met betrekking tot het producentenvertrouwen in de industrie over de maand maart bekendgemaakt. Gemeten over alle sectoren van de industrie was het vertrouwen vergelijkbaar met het vertrouwen in de maand februari (van 8,5 in februari naar 8,7 in maart). Wanneer we echter de focus leggen op de metaal dan zien we dat het vertrouwen hier verder wegzakt van 3,8 (februari) naar 2,3 (maart). Hiermee is deze sector verreweg het minst positief over de nabije toekomst. Overigens zijn over de gehele lijn de drie deelindicatoren waarop het producentenvertrouwen is gebaseerd (productieomvang, orderpositie en voorraad gereed product) nog altijd positief.
Het CBS heeft de cijfers met betrekking tot de afzetprijzen in de industrie over de maand februari gepubliceerd. Ook in februari stegen de prijzen weer zeer sterk als gevolg van de hoge olieprijzen. Het effect van de gestegen afzetprijzen op het resultaat van de ondernemingen zal daarom niet van dien aard zijn. Over alle sectoren van de industrie stegen de prijzen met bijna 22%, vooral veroorzaakt door de branches die voor hun proces voornamelijk afhankelijk zijn van aardolie. Producten van aardolie en producten uit de chemie waren respectievelijk 67% en 43% duurder dan een jaar eerder. Wanneer we kijken naar de prijzen in de metaal dan zien we een stijging met 13,9% vergeleken met de prijzen in februari 2021.
I
In september 2021 kondigde Hans van den Berg, directeur van Tata Steel, aan dat de staalfabrikant de intentie heeft om in de toekomst staal te produceren met groene waterstof in plaats van kolen. Deze omslag werd ingegeven en afgedwongen door diverse milieurapportages waarin werd bevestigd dat Tata Steel de grootste vervuiler in Nederland is als het gaat om de uitstoot van CO2. Bovendien is in de afgelopen maanden ook nog eens duidelijk geworden dat Tata Steel veel vervuilender was dan gedacht. Onderzoek heeft aangetoond dat Tata Steel veel meer giftige stoffen uitstoot die direct effect hebben op de gezondheid van de omwonenden. Vooral jonge kinderen zijn hiervan de dupe. De vraag is daarom hoe ver Tata Steel met de realisatie van de ambitieuze plannen is.
TeqNow is het platform dat aandacht voor en toepassing van toptechnologie in het industriële MKB vergroot en stimuleert. Het platform informeerde tot op heden ondernemingen vooral op het gebied van innovaties. Nu technische bedrijven echter steeds meer te maken krijgen met wet- en regelgeving met betrekking tot milieu gerelateerde onderwerpen als duurzaamheid, circulaire economie en energietransitie heeft het platform besloten bedrijven ook op deze onderwerpen te ondersteunen. TeqNow zal de komende maanden diverse bijeenkomsten organiseren waarbij ingegaan wordt op de vraag hoe ondernemingen hier praktisch mee om kunnen gaan.